Sümük iliyi qaynaqlı kök hüceyrə
Sümük iliyi (Medulla ossium) böyük sümüklərin mərkəzində yerləşən toxumadır. Ümumi bədən çəkisinin 4%-ni təşkil edir. Yetkinlərdə bu, təxminən 2,6 kq-a bərabərdir və həyat boyu vaxtaşırı yeni qan hüceyrələrinin istehsal edildiyi yerdir.
İki növ ilik var: qırmızı və sarı sümük iliyi
Qırmızı sümük iliyi (və ya miyeloid iliyi) süngərimsi sümükdə olur. Burada qırmızı qan hüceyrələri, ağ qan hüceyrələri və trombositlər istehsal olunur. Miyeloid toxuma ilə zəngindir.
Bəzi ağ qan hüceyrələri sarı sümük iliyində istehsal olunur. Sarı rənglidir, çünki tərkibində daha çox yağ hüceyrəsi var.
Sümük iliyinin hər iki növü çoxsaylı kapilyar qan damarlarından ibarətdir.
Yeni doğulanlarda bütün sümük ilikləri qırmızıdır və zamanla sarı iliklərin sayı artır. Yetkinlərdə yarısı qırmızı olan orta hesabla 2,6 kq sümük iliyi var. Qırmızı sümük iliyi əsasən düz sümüklərdə (döş sümüyü, kəllə sümüyü, qabırğa, onurğa və kürək sümükləri kimi) femur və humerusun uzun sümüklərinin proksimal ucunda süngər hissədə olur. Sarı sümük iliyi uzun sümüklərin ortasında olur.
Şiddətli qan itkisi halında, bədən sarı sümük iliyini qırmızıya çevirərək qan istehsalını sürətləndirir.
Sümük iliyində olan kök hüceyrələr:
1. Hematopoetik kök hüceyrələr dövriyyədə üç növ hüceyrə meydana gətirir: ağ qan hüceyrələri (lökositlər), qırmızı qan hüceyrələri (eritrositlər) və trombositlər (trombositlər).
2. Mezenximal kök hüceyrələr, sümük iliyinin ortasındakı boşluğun (sinus) ətrafında düzülmüşdür. Osteoblastlara, kondrositlərə, miyositlərə və digər hüceyrə növlərinə fərqlənmə qabiliyyətinə malikdirlər. Sümük iliyinin qoruyucusu kimi də fəaliyyət göstərirlər.
İnsan orqanizmində baş verən zədə nəticəsində yetkin regenerativ hüceyrələr qanın mənbəyi olan sümük iliyindən qana dövri olaraq ifraz olunur və zədəli bölgəyə çatan bu hüceyrələr regenerasiya qabiliyyətləri ilə təbii yaxşılaşma həyata keçirir. Yaxşılaşmanın daha sürətli olması üçün bud və tibia (kaval kemiği) sümüyündən sümük iliyi aspirasiya edilir. Alınan sümük iliyindən 15 dəqiqə müddətində xüsusi protokol və cihaz əməliyyatı ilə yetkin regenerativ hüceyrələr ayrılaraq xəstənin istənilən bölgəsinə geri verilir. Sümük, əzələ, qığırdaq, dəri və s. bir çox toxumalarda bu tam potensiallı hüceyrə istifadə olunur. "Baxım nöqtəsi" olaraq istifadə olunan bu canlı hüceyrələr bərpa olunmanı təmin edərək uzunmüddətli müalicə və oynaqlara gəncləşdirici təsir göstərir.
